Schijnzelfstandigheid is momenteel trending topic. In de eerste dagen van oktober bleek eens te meer dat dit onderwerp een sterk politieke lading kent. Aan de orde in de Tweede Kamer waren een aantal moties die waren ingediend na een tweeminutendebat over de schijnzelfstandigheid. En de door de Belastingdienst aangekondigde hervatting van de handhaving op dit onderwerp vanaf 1 januari 2025.

Handhavingsmoratorium

Elke wet in Nederland zou moeten worden gehandhaafd. Sterker nog, het ontwikkelen van wetgeving gaat absoluut hand in hand met de vraag of deze ook gehandhaafd kan worden aangezien invoering anders geen nut heeft. Al jaren is sprake van een handhavingsmoratorium. Dat betekent kort door de bocht gezegd dat de Belastingdienst slechts bij de echte kwaadwillenden de mogelijkheid heeft om de wet te handhaven oftewel in te grijpen bij situaties van schijnzelfstandigheid.

Aantal zzp’ers geëxplodeerd

In de praktijk heeft de lange periode van niet kunnen handhaven (vanaf het moment dat in mei 2016 de Verklaring Arbeidsrelatie werd afgeschaft) tot gevolg gehad dat het ondernemerschap c.q. het zzp-schap in Nederland getalsmatig is geëxplodeerd. En ja, krijg dan die geest maar weer eens in de fles als veel instanties inmiddels hun bedrijfsmodel afhankelijk hebben laten worden van zzp’ers. Uiteraard zijn er ook veel sectoren die niet zelf hebben gekozen voor dit bedrijfsmodel. Zij zien zich gedwongen tot inhuur van zzp’ers om hun bedrijf te laten draaien. Denk aan het onderwijs en sommige sectoren binnen de zorg.  

Angst voor de botte bijl

De moties die inmiddels ook zijn aangenomen zien op het bewerkstelligen van een zachte landing voor die bedrijven die zich na 1 januari 2025 geconfronteerd zien met een Belastingdienst die de wet wil handhaven. Het moet mij van het hart dat ik in alle publicaties over dit onderwerp een angst aflees dat de Belastingdienst de handhaving grootschalig en met de botte bijl gaat inzetten. Die botte bijl heeft de Belastingdienst al jaren naast zich neer moeten leggen, behalve voor de echte fraudeurs.

De afgelopen jaren hebben zich juist gekenmerkt door eindeloze besprekingen met organisaties om te komen tot acceptabele oplossingen voor problematische situaties. Ook de modelovereenkomsten zijn in feite een product van pogingen om duidelijkheid te verschaffen. Mits uiteraard gewerkt werd conform de modelovereenkomst. En juist daar ging het vaak mank.  

Zachte landing

Onlangs zijn moties aangenomen waarbij de handhavingsstrategie van de Belastingdienst gewijzigd zou moeten worden voor een zachte landing bij het opheffen van het handhavingsmoratorium. Bovendien moet coulant worden omgegaan met onbewust onbekwame zelfstandigen. Verder is voorgesteld om het toezicht voornamelijk risicogericht in te richten met als speerpunten:

• gedwongen zelfstandigen;
• onderbetaling;
• evidente schijnconstructies; en 
• arbeidsmigratie.

Voor andere situaties moet er gewerkt worden met maatwerk en de menselijke maat. Bovendien is verzocht of de Belastingdienst in eerste instantie een waarschuwing wil geven in plaats van direct fiscaal te corrigeren. 

Kussens op de landingsbaan

Omdat deze moties door de staatssecretaris niet zijn ontraden maar om het oordeel van de Tweede Kamer is verzocht, moet de Belastingdienst hier wellicht iets mee. Naar mijn mening legt de Belastingdienst al jaren zoveel mogelijk kussens op de landingsbaan voor zachte landingen en dat zal niet veranderen. De intrinsieke bereidheid bij de Belastingdienst om mee te denken met goedwillende bedrijven blijft ook na 1 januari 2025 uitgangspunt. Duidelijkheid geven, goede voorlichting verstrekken, allemaal terechte eisen.

Richting een gezonde arbeidsmarkt

Maar is onderhand ook niet het moment gekomen om langs wettelijke lijnen te toetsen of sprake is van schijnzelfstandigheid? Wij moeten weer richting een gezonde arbeidsmarkt. Met de wettelijke eisen voor de dienstbetrekking zoals deze altijd al hebben bestaan – in de zin van loon, arbeid en gezag gecombineerd met de criteria van het Deliveroo-arrest – kun je mogelijk voor 80% van alle situaties duidelijkheid geven. Het is geen eenvoudig onderwerp en het vergt veel weging van elementen, maar het is zeker mogelijk. 

De Belastingdienst beschikt over een groot palet aan bestaande toezichtmogelijkheden die je met een beetje goede wil onder het etiket zachte landing zou kunnen brengen. Ik denk dan aan:

• voorlichtingsmateriaal;
• voorlichtingsbijeenkomsten;
• informatie op de website;
• bedrijfsbezoeken;
• vooroverleg;
• klantgesprekken.

Oplossing voor de problematiek van schijnzelfstandigen 

Allemaal zaken die voorafgaan aan het instellen van een boekenonderzoek waarbij uiteindelijk wel echt een standpunt ingenomen gaat worden zoals op dit moment nog is voorzien voor 2025. Maar zelfs in die fase ligt de nadruk bij goedwillende werkgevers zeker nog op het zoeken naar een oplossing voor de problematiek van schijnzelfstandigen.

De wens om de Belastingdienst bij de hervatte handhaving slechts het instrument van de waarschuwing in handen te geven is geen goed idee. Dat betekent feitelijk dat je opnieuw een handhavingsmoratorium creëert. En de Belastingdienst had nu juist aangekondigd dat dit per 1 januari 2025 wordt afgeschaft. 

Hard op de inhoud, zacht voor de mens

Binnenkort maakt de Belastingdienst bekend hoe de handhavingsstrategie luidt na de aanname van de recente moties. In het verleden hoorde je wel eens de stelling: hard op de inhoud, zacht voor de mens. Lijkt mij een mooi uitgangspunt voor 2025!